Hipohydrotyczna dysplazja ektodermalna
Hipohydrotyczna dysplazja ektodermalna to jedna z wielu dysplazji, której początek przypada na okres embrionalny. Wynika z prenatalnych zaburzeń rozwoju skóry, włosów, paznokci, zębów i gruczołów potowych. Osoby chore cechuje specyficzny wygląd: wypukłe czoło, zapadnięty środkowy odcinek twarzy, grube usta, zniekształcone uszy, jasna karnacja i progeryjne rysy twarzy. Być może nawet kojarzymy te odmienności m.in. z baśniowych ról aktora Michaela Berrymana, do których nie musiał być specjalnie charakteryzowany z powodu aparycji wynikającej z HED. Jakiś czas temu zwrócono też uwagę na chorobę, po tym jak świat obiegły zdjęcia nietypowej modelki: Melanie Gaydos - również posiadającej to samo rozpoznanie...
Synonimy:
- ang. Hypohidrotic ectodermal dysplasia, HED
- ang. Anhidrotic Ectodermal Dysplasia.
Rozpowszechnienie: 1-9 / 100 000. 1: 500-10000 noworodków, ale prawdopodobnie są to dane niedoszacowane z uwagi na wyostrzenie się charakterystycznych objawów nieco później.
Dziedziczenie:
Znane są cztery podtypy choroby - pod względem klinicznym niemal nie do odróżnienia:
- zespół Christ-Siemens-Touraine'a - dziedziczony w sposób sprzężony z chromosomem X; mutacja w genie EDA (Xq12-q13.1),
- hipohydrotyczna dysplazja ektodermalna autosomalna recesywna; mutacje w genie EDARDD (1q42.3) lub EDAR (2q13),
- hipohydrotyczna dysplazja ektodermalna autosomalna dominująca; mutacje w genie EDAR,
- hipohydrotyczna dysplazja ektodermalna z niedoborem odporności - dziedziczenie w sprzężeniu z chromosomem X; mutacja w genie IKBKG (Xq28).
Postaci autosomalne dominujące i recesywne dotyczą obu płci w równym stopniu. HED sprzężona z chromosomem X występuje u mężczyzn, natomiast u kobiet nosicielek mutacji można zaobserwować łagodne cechy choroby, jak oligodoncja (braki w uzębieniu), stożkowate siekacze, hipotrichoza i średniego stopnia hipohydrozja lub brak objawów.
Choroba jest spowodowana mutacjami w genach: EDA, EDAR i EDARADD. Geny te posiadają instrukcje dla prawidłowego rozwoju zarodkowego, a kodowane przez nie białka stanowią część szlaku sygnałowego, który ma istotne znaczenie dla oddziaływania pomiędzy ektodermą i mezodermą. Ektoderma i mezoderma są listkami zarodkowymi, które dają początek wielu narządom, a ich interakcje są niezbędne dla wytworzenia struktur pochodzących z ektodermy, czyli skóry, włosów, paznokci, zębów i gruczołów potowych. Zatem skutkiem mutacji powyższych genów, będą zaburzenia wspólnego oddziaływania ektodermy i mezodermy, co będzie wyrażone chorobą. Warto wiedzieć, że za niektóre przypadki HED mogą być odpowiedzialne mutacje genów: WNT10A, TRAF6, NFKBIA lub EDA2R.
Objawy i diagnostyka
Hipohydrotyczna dysplazja ektodermalna może zostać rozpoznana w okresie niemowlęcym, wtedy gdy zostanie stwierdzona triada objawów: hipotrichoza, hipohydrozja i hipodoncja. Jak wcześniej wspomniano, osoby z HED wyróżniają pewne cechy dysmorficzne, do których zaliczamy:
- uwypuklone guzy czołowe,
- zapadniętą środkową część twarzy,
- nos siodełkowaty (zapadnięty, o szerokim grzbiecie),
- grube wywinięte usta,
- braki w uzębieniu (brak zawiązków zębów, małe, szpiczaste, stożkowate zęby, szeroko rozstawione; brak zębów - tzw. hipodontia),
- zniekształcone małżowiny uszne (tzw. uszy satyra),
- cienkie, przerzedzone brwi i rzęsy,
- oczy zwykle jasnego koloru,
- bardzo rzadkie włosy lub ich brak (hipotrichoza); koloru jasnego, kruche, rosnące powoli; pod mikroskopem: włosy skręcone (pili torti),
- niedorozwój żuchwy (mała żuchwa),
- progeryjny wygląd (starczy) - cienka, pomarszczona skóra, ciemno zabarwiona wokół oczu.
U osób z hipohydrotyczną dysplazją ektodermalną z powodu nieprawidłowo wykształconych gruczołów potowych lub ich zaburzonego funkcjonowania dochodzi do zmniejszonego wydzielania potu, czyli hipohydrozji. Pocenie się jest jednym z mechanizmów fizjologicznego ochładzania organizmu, podczas upałów, wysiłku fizycznego, stresu lub gorączki. Zatem zbyt mała potliwość u chorych z HED prowadzi do nietolerancji ciepłej temperatury otoczenia i staje się niebezpieczna dla życia, prowadząc do hipertermii. Skóra osób z HED jest raczej pozbawiona barwnika. Ponadto stwierdza się brak linii papilarnych. Występuje duża skłonność do egzemy, hiperkeratozy i innych problemów skórnych. Dotknięte zostają także błony śluzowe, co wyraża się w następujących dolegliwościach:
- przewlekły zanikowy cuchnący nieżyt nosa (ozena),
- zespół suchego oka, któremu towarzyszy zapalenie spojówek i powiek,
- suchość nosogardzieli i związany z tym dyskomfort podczas spożywania posiłków, mówienia (głos chrapliwy),
- wysychanie dróg oddechowych skutkujące częstymi infekcjami, skłonnością do alergii i objawami podobnymi do astmy,
- zaburzeniach ze strony przewodu pokarmowego wynikających z niedorozwoju lub braku gruczołów śluzowych.
Diagnoza stawiana jest najczęściej dopiero po wystąpieniu epizodów gorączkowych lub zaobserwowaniu opóźnienia wyrzynania zębów. Wykonywane są badania mające na celu określić funkcjonowanie gruczołów potowych (zmiany widoczne w bioptacie skóry lub też nieinwazyjnie: pod mikroskopem konfokalnym i grafitowych odciskach rąk i stóp). Funkcjonowanie gruczołów potowych można ocenić na podstawie testu wydzielania potu indukowanego pilokarpiną. Warto też wykonać zdjęcie panoramiczne zębów, aby ocenić stopień rozwoju zębów i ich braki. Diagnozę potwierdza się badaniami genetycznymi (analiza sekwencji genu i analiza delecji/duplikacji).
Identyfikacja nosicieli mutacji jest możliwa w przypadku dziedziczenia sprzężonego z płcią i autosomalnego recesywnego. Diagnostyka prenatalna jest możliwa gdy znana jest mutacja powodująca chorobę w danej rodzinie.
Rozpoznanie różnicowe:
- inne typy dysplazji ektodermalnej (hydrotyczna dysplazja ektodermalna typu Cloustona, zespół ECC - dysplazja ektodermalna z ekrodaktylią i rozszczepem podniebienia/wargi i około 150 innych dysplazji),
- zespół Schopf-Schulz-Passarge,
- paznokciowo-zębowy zespół Witkopa,
- dysplazja zębowo-paznokciowo-skórna,
- zespół włosowo-zębowo-kostny,
- choroby przebiegające z rybią łuską.
Możliwości leczenia
Jak każda choroba wywołana mutacjami genetycznymi, hipohydrotyczna dysplazja ektodermalna jest chorobą niewyleczalną, przynajmniej na chwilę obecną. Postępowanie terapeutyczne skupia się na łagodzeniu objawów i zapobieganiu hipertermii. Dzieci starsze warto nauczyć prostych technik chłodzenia organizmu np. częste picie chłodnych płynów, lekki ubiór, korzystanie ze sprayów z wodą, noszenie zwilżonych ubrań lub chłodzących kamizelek i czapek. Zaleca się unikać miejsc, w których panuje wysoka temperatura i raczej wybierać chłodne lokale podczas upałów. Noworodki przebywające w inkubatorach powinny mieć stale kontrolowaną temperaturę ciała. Trzeba mieć na uwadze, że wysoka temperatura ciała przyczynia się do uszkodzenia mózgu, co może spowodować śpiączkę i śmierć. Jeśli choroba jest rozpoznana i wdraża się skuteczne metody chłodzenia fizykalnego, wówczas pacjenci osiągają statystycznie normalną długość życia.
Ze względów estetycznych i funkcjonalnych proponowane jest leczenie stomatologiczne i ortodontyczne. Ubytki w uzębieniu można uzupełnić implantami. Wykonywane są także zbiegi korekcyjne jak np. przeszczepy graftów kostnych, czy podniesienie zatok, a następnie wszczepienie implantów dentystycznych pozwalających na lepsze przyleganie protezy dentystycznej. Należy odbywać regularne kontrole stomatologiczne co pół roku (lub co rok).
Jeśli występuje suchość jamy ustnej z powodu zmniejszonego wydzielania śliny, poleca się stosowanie preparatów sztucznej śliny jak np. Mucinox. Podobne działanie należy podjąć gdy wysycha śluzówka oka - poprzez zakrapianie preparatów sztucznych łez np. Lacrimal, Visine. Z kolei błonę śluzową przewodu pokarmowego można ochronić przyjmując produkty pozostawiające na ścianach przewodu pokarmowego powłoczkę np. siemię lniane, nasiona rzeżuchy, babki płesznika, pigwy, a także agar, prawoślaz, napary z kwiatów czarnej malwy, dziewanny, liści podbiału, porostu islandzkiego i innych.
Szczególną uwagę należy poświęcić pielęgnacji skóry i włosów. Wykorzystuje się różne preparaty ochronne, z wysokim filtrem UV, pozbawione perfum i alergenów. Peruki należy dobierać umiejętnie, z dobrej jakości tworzyw, tak by nie obcierały wrażliwej skóry i nie powodowały innych dolegliwości skórnych.
U chorych z HED mogą też gromadzić się złogi w kanałach nosowych i słuchowych, które otolaryngolog usuwa za pomocą ssaka lub kleszczyków przez otolaryngologa. Kamienie nosowe dają charakterystyczny objaw cuchnącej wydzieliny z nosa. Powstawaniu kamieniom nosowym i wysychaniu śluzówki układu oddechowego, a także oczu można zapobiegać poprzez nawilżanie i ogrzewanie powietrza w pomieszczeniach.
W postaci hipohydrotycznej dysplazji ektodermalnej z niedoborem odporności wdrażane są dodatkowo terapie immunologiczne, intensywne leczenie infekcji oraz przeszczep krwiotwórczych komórek macierzystych (ang. HSCT, hematopoietic stem cell transplantation).
Na podstawie:
- Genetics Home Reference. Hypohidrotic ectodermal dysplasia. Rev.: August 2006 Publ.: January 24, 2017
- Schneider H. Hypohidrotic ectodermal dysplasia. Orphanet. Last update: December 2012
- National Organisation for Rare Disorders. Hypohidrotic ectodermal dysplasia. Years Published 1998, 2002, 2014
- Wright JT et all. Hypohidrotic Ectodermal Dysplasia. GeneReviews® [Internet].Initial Posting: April 28, 2003; Last Update: May 15, 2014
- Zadurska M. et all. Dysplazja ektodermalna – przegląd piśmiennictwa. PROTET. STOMATOL., 2014, LXIV, 4, 252-259
Komentarze
Prześlij komentarz